یكی از دغدغه های مهم بشر در طول تاریخ چگونگی اعتقاد به خدا بوده است.و اساسا این سئوال مطرح بوده كه آیا خدا وجود دارد یا نه؟ و سئوالی دیگر انسان این است كه اگر وجود دارد چگونه آن را اثبات نماید؟ در جواب باید گفت كه این مسائل و دغده ها درازایی به بلندای تاریخ بشر دارد و اساسا كسی را نمی توان پیدا كرده كه بگوید من به این مسئله فكر نمی كنم.و لذا با توجه به اهمیت اثبات یگانه عالم، موضوع تحقیق خود را كه به نوعی با این موضوع ارتباط دارد انتخاب نمودم.و با جمع كردن تقریرهای مختلف فلاسفه ی اسلامی در این تحقیق، امیدوارم كه توانسته باشم در این راه كمك ناچیزی به اهل تفكر كرده باشم.
همانطور كه می دانیم،بشر برای اثبات واجب تعالی به راههای مختلفی تمسك می جوید یكی از آن طرق كه شیوه خاص فلاسفه است برهان وجوب و امكان است. و لذا این گروه (فلاسفه )توانسته اند با دلیل و برهان و با استفاده از مفاهیم وجوب و امكان، وجود خداوند را به عنوان تنها واجب الوجود به اثبات برسانند.در تحقیق حاضر با مطالعه ی كتابهای فلسفی فلاسفه ی اسلامی،به جمع آوری مهمترین تقریرهای این برهان،اقدام شده است. درباره این برهان می توان گفت كه مهمترین برهان در اثبات واجب نیست ولی می تواند یك از براهین متقن و محكم در اثبات خدا به شمار آید.در تحقیق حاضر،ترتیب فصول به گونه ای است كه ابتدا تمام مباحث و مطالبی كه می تواند به عنوان پیش نیاز برهان باشد در فصول اولیه این تحقیق به طور مبسوط مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
فهرست مطالب
چکیده. ۱
مقدمه. ۲
هدف تحقیق.. ۳
فرضیه ی اصلی تحقیق: ۳
پیشینه برهان وجوب و امکان.. ۴
سئوالات تحقیق.. ۵
روش کار تحقیق: ۶
تعریف جهت در قضیه: ۱۳
سیر و تحول تاریخی مسأله : ۱۸
آیا مواد ثلاث تعریف حقیقی دارند ؟. ۲۲
آیا ممکن الوجود محتاج به علت ایجادی و ایجابی ست ؟. ۳۹
مناط احتیاج ممکن به علت وجود است یا حدوث و یا امکان “ماهوی یا فقری” ۴۵
نظریهی حسگرایان.. ۴۵
نظریه حدوث: ۴۶
نظریهی امکان ماهوی : ۴۹
نظریهی فقر وجودی.. ۵۱
الف” ملاک احتیاج به علت از نظر سهروردی: ۵۲
ب “ ملاک احتیاج به علت از نظر صدالمتألهین: ۵۳
آیا ممکن حدوثاً و بقائاً نیازمند به علت است؟. ۵۳
وجود ممکن آیا امکان آن را از بین میبرد؟. ۵۷
معـانی مختلــف ضـرورت.. ۶۰
ضرورت ازلی : ۶۰
ضرورت ذاتی: ۶۱
ضرورت وصــفی: ۶۳
ضرورت وقتی: ۶۴
ضرورت بشرطالمحمول: ۶۴
امکان عام : ۶۶
امـکان خـاص: ۶۹
آیا امکان خاص, لازم ماهیت است؟. ۷۱
امکان به معنای مصطلح لزوم, لازم ماهیت نیست: ۷۳
چرا امکان خاص لازم ماهیت است نه وجود؟. ۷۴
بررسی نظر کسانی که امکان را یک اعتبار عقلی صرف میدانند: ۷۷
امکان اخص: ۸۰
امکان به معنی احتمال : ۸۳
امکان استقبالی : ۸۸
امکان فقری : ۹۷
فارابی: ۱۰۴
برهان وجوب و امکان از نظر ابن سینا: ۱۰۵
امتناع دور و تسلسل در علل فاعلی.. ۱۰۶
برهان اسد و اخصر: ۱۰۷
۲- برهان فقر وجودی: ۱۰۷
نتیجه گیری: ۱۰۸
اصل برهان: ۱۰۸
وجه تسمیه برهان وجوب و امکان به صدیقین.. ۱۱۲
برهان وجوب و امکان در عبارات شفا: ۱۱۳
برهان وجوب و امکان در الهیات نجات ابن سینا: ۱۱۴
تقریر غزالی: ۱۱۷
بیان فخر رازی: ۱۱۹
تقریر شیخ اشراق: ۱۲۲
مقدمات برهان: ۱۲۲
دیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی: ۱۳۰
تقریر برهانی دیگر از خواجه: ۱۳۲
اقسام براهین.. ۱۳۵
خلاصه ی برهان بوعلی از زبان ملاصدار: ۱۳۶
نظر استاد علامه طباطبایی: ۱۳۷
فرق میان فلسفه مشاء و حکمت متعالیه در تقریر برهان صدیقین: ۱۳۹
مقدمات تقریر صدرالمتالهین: ۱۴۴
تقریر صدرالمتالهین (ملاصدرا). ۱۴۵
تقریر برهان امکان در مبدأ ومعاد: ۱۵۰
تقریر سبزواری: ۱۵۱
تقریر سبزواری در شرح منظومه: ۱۵۲
علامه طباطبایی.. ۱۵۴
خلاصه برهان بوعلی در بیان علامه: ۱۵۵
اشکال علامه بر برهان: ۱۵۵
تقریر دیگر از علامه طباطبایی: ۱۵۷
تقریر برهانی دیگر از علامه طباطبایی.. ۱۵۸
اصل برهان.. ۱۵۸
تقریر محقق اصفهانی: ۱۶۰
نتیجه گیری.. ۱۶۲
فصل اول و دوم. ۱۶۲
نتیجه گیری.. ۱۶۴
فصل سوم. ۱۶۴
نتیجه گیری.. ۱۶۵
فصل چهارم. ۱۶۵
نتیجه گیری.. ۱۶۷
فصل پنجم. ۱۶۷
نتیجه گیری.. ۱۷۰
فصل ششم. ۱۷۰
نتیجه گیری.. ۱۷۱
فصل هفتم. ۱۷۱
نتیجه گیری.. ۱۷۲
فصل هشتم. ۱۷۲
نتیجه گیری.. ۱۷۴
فصل نهم. ۱۷۴
نتیجه. ۱۷۴
فصل دهم. ۱۷۴
نتیجه گیری.. ۱۷۵
فصل یازدهم. ۱۷۵
فهرست منابع ۱۷۷