معاملات كالی به كالی در تجارت بین الملل
آنچه در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است، معاملات كالی به كالی می‌باشد. با اینكه این معامله در واقع به سابقه تاریخی خود تكیه دارد و از منبع سرشار فقه نشأت گرفته است. اما آنچه كه در دنیای امروز به دشواری می توان آن را نادیده گرفت پویایی و تحول قانون حتی در مجموعه فقهی آن می باشد.
فقه اساساً پویا خلق شده است و اجتهاد نیز باید متحول باشد و از این روست كه فقیه نیز در محدوده فقه سنتی و قدیم محصور نشده است و می تواند در پی راه‌حلی باشد كه از احترام قانونگذار كاسته نشود و مانع پیشرفت حقوق نیز نشده، رعایت عدالت هم بشود.
آنچه در نزد فقها در مورد این معامله مشهور است نظریه بطلان این گونه معاملات است و مبنای استدلال ایشان غرری بودن این معاملات و نهی آن در نزد رسول خداست و یا استناد به روایت ابی‌طلحه ابن زید است كه بیان داشته‌اند؛ قال رسول الله «لا یباع الدین بالدین» و اكثر قریب به اتفاق فقها بدون بیان استدلالی در این مورد نظر به بطلان بیع دین به دین داشته‌اند و اما گروهی بیع دین به دین را از بیع كالی به كالی مجزا ساخته‌اند؛ بدین صورت كه بیع دین به دین مصداق بیعی است كه ثمن و بیع قبل از عقد بیع به صورت دین و در ذمه باشد نه اینكه بعد از عقد بواسطه بیع به صورت دین درآید.
از طرفی ما در این مسأله با سكوت قانونگذار مواجه می‌شویم، در حالی كه ظاهراً در مقام بیان نیز بوده‌اند، چنانكه در ماده 341 قانون مدنی اشعار می دارد؛
«بیع ممكن است مطلق باشد یا مشروط و نیز ممكن است كه برای تسلیم تمام یا قسمتی از مبیع یا برای تأدیه تمام یا قسمتی از ثمن اجلی قرار داده شود.»
در ثانی ما در مورد ابهام و سكوت قانونگذار اصل صحت قراردادها و ماده 10 قانون مدنی را داریم، در كنار ماده 223 كه بیان می دارد:
«هر معامله كه واقع شده باشد، محمول بر صحت است مگر اینكه فساد آن معلوم شود.»
و با در نظر گرفتن شیاع چنین معاملاتی در عرف، نشانه آن است كه قانونگذار نمی‌خواسته مشكلاتی در دادوستدهای بازرگانی بوجود آورد.
علاوه بر مطالبی كه در قانون وفقه جستجو شد در روابط معاملاتی بین‌المللی ما با صحت و اعتبار معاملات در حد وسیعی مواجه هستیم تا عدم صحت، چرا كه اساساً قراردادهای بین‌المللی خود را مقید به قوانین داخلی محدود كشورها نمی‌كنند.
چنانچه در این تحقیق با نمونه‌هایی از قراردادی عملی در سطح بین‌المللی برخورد می كنیم كه ساختمان حقوقی شبیه به معاملات كالی به كالی دارند و نه تنها اعتبار آنها قطعی و مسلم است حتی مجمع‌های بین‌المللی نیز بر اساس آنها عمل می نمایند.
این تحقیق شامل یك قسمت كلی است به نام كلیات كه به بررسی كلی راجع به مفاهیم معامله كالی به كالی در سطح بین‌المللی پرداخته و شامل دو بخش است كه بخش اول شامل بررسی فقهی و قانونی راجع به این مسئله است و بعد در قسمت دوم به بررسی آن در سطح بین‌المللی می پردازیم البته لازم به ذكر است، گرچه مفهوم این معامله دقیقاً با هیچ كدام از ساختارهای حقوقی در جامعه بین‌المللی تطابق ندارد ولی مانندهای فراوانی دارد كه قابل بررسی و تطبیق است.
فهرست مطالب:
مقدمه ........................................................................................................ 6
كلیات: مفهوم معامله كالی به كالی در تجارت بین‌المللی ...................... 8
اول: مفهوم معامله و بررسی بیع به عنوان یكی از مصادیق بارز آن ...... 8
دوم: مفهوم معامله تجاری بین‌المللی ........................................................ 9
سوم: مفهوم معامله كالی به كالی ........................................................... 10
بخش اول: معاملات كالی به كالی در فقه و قانون مدنی ...................... 10
فصل اول: چگونگی معاملات كالی به كالی در فقه و قانون مدنی ........ 11
گفتار اول: تاریخچه بیع كالی به كالی در فقه و قانون مدنی .................. 12
مبحث اول: بیع سلم و چگونگی آن در قانون مدنی و ارتباط آن با معامله كالی به كالی 13
الف: ویژگی‌های بیع كلی فی‌الذمه در صورت موجل بودن آن
مبحث دوم: بررسی ماهیت قبض در بیع سلم و سلف ............................ 14
الف: در تعریف و ماهیت و شرایط قبض
1) معنا و مفهوم قبض ............................................................................ 14
2) زمان اعتبار قبض .............................................................................. 15
ب: اثر قبض در بیع سلم و سلف ............................................................ 16
1) آیا قبض شرط صحت بیع سلم است؟................................................. 16
2) دلایل معتقدین به لزوم قبض ثمن در مجلس عقد در بیع سلم ........... 17
گفتار دوم: بررسی چگونگی معاملات كالی به كالی (از جهت بطلان و صحت) در فقه و قانون مدنی .................... 18
مبحث اول: بررسی چگونگی معاملات كالی به كالی در فقه و قانون مدنی
الف: مفهوم معامله كالی به كالی در لغت و فقه
1) مفهوم معامله كالی به كالی در لغت ................................................... 18
2) مفهوم معامله كالی به كالی در فقه .................................................... 19
ب: نظرات فقها در مورد معاملات كالی به كالی ..................................... 20
1) دلایل قائلین به بطلان معامله كالی به كالی و در نظرات آنها ............. 20
اول: بررسی نظر نهی‌النبی عن‌البیع كالی به كالی .................................... 21
دوم: منتهی شدن معامله كالی به كالی به غرر و نظریه بطلان آن ......... 22
ج: معاملات كالی به كالی در قانون مدنی و نظرات حقوقدانان ............... 26
1) دسته اول از حقوقدانان
2) دسته دوم از حقوقدانان
3) بررسی و نقد نظرات حقوقدانان
بخش دوم: معامله كالی به كالی در عرصه بین‌المللی ........................ 29
فصل اول: بررسی و تحلیل كنوانسیون بیع بین‌المللی كالا در مورد معاملات كالی به كالی 30
گفتار اول: بررسی شمول كنوانسیون و وظایف طرفین ......................... 31
مبحث اول: تعهدات بایع
الف: تسلیم كالا
ب: زمان تسلیم
مبحث دوم: تعهدات مشتری ................................................................... 33
الف: تأدیه ثمن ........................................................................................ 33
ب: زمان تأدیه ثمن ................................................................................. 34
ج: قبض مبیع ........................................................................................... 36
فصل دوم: بررسی معاملات اعتباری در عرصه تجارت بین‌المللی .... 37
گفتار اول: بررسی معاملات اعتبار اسنادی به عنوان نمونه‌ای شبیه به قراردادهای كالی به كالی ..................................................................................................................... 38
مبحث اول: بررسی ماهیت و تعریف معاملات اعتبار اسنادی ................ 39
الف: تعریف و معنای معاملات اعتبار اسنادی ........................................ 40
1) مفهوم اعتبارنامه ............................................................................... 41
2) مفهوم اسنادی در معاملات اعتبار اسنادی ....................................... 41
مبحث دوم: انواع اعتبارات اسنادی ........................................................ 42
الف: اعتبارات قابل رجوع و غیر قابل رجوع
1) اعتبار قابل رجوع
2) اعتبار غیرقابل رجوع
ب: اعتبارات تأیید شده و اعتبارات تأیید نشده ....................................... 43
1) اعتبار تأیید شده
2) اعتبار تأیید نشده
ج: انواع دیگر اعتبارات اسنادی
1) اعتبار گردان ...................................................................................... 43
2) اعتبار روی اعتبار .............................................................................. 44
مبحث سوم: نكات كلیدی قرارداد اعتبار اسنادی در رابطه با معاملات كالی به كالی 44
الف: رابطه طرفین
ب: گشایش اعتبار
ج: ارائه مدرك ........................................................................................ 45
د: انعطاف در معاملات اعتبار اسنادی ................................................... 46
هـ : تأمین یك اعتبار به عنوان تأدیه ...................................................... 47
مبحث چهارم: ماهیت حقوقی اعتبارات اسنادی و وجه تشابه آن با معاملات كالی به كالی 48
الف: طرز عمل در معاملات اعتبار اسنادی و ماهیت حقوقی آنها .......... 49
1) طرز عمل در معاملات اعتبار اسنادی
2) ماهیت حقوقی معاملات اعتبار اسنادی .............................................. 50
ب: معاملات اعتبار اسنادی و وجه تشابه آنها با معاملات كالی به كالی 50
فصل سوم: نمونه‌های شبیه معاملات نسیه به نسیه در عرصه بین‌المللی 52
گفتار اول: قرارداد همكاری
مبحث اول: تعریف همكاری
مبحث دوم: بررسی ساختمان و ماهیت همكاری با مطالعه دو نوع صنعتی و تجاری آن 53
الف: همكاری صنعتی
ب: همكاری در تجارت بین‌المللی ............................................................ 55
گفتار دوم: تجارت متقابل ....................................................................... 59
مبحث اول: بررسی تجارت متقابل از لحاظ ماهیت و چگونگی آن
الف: تعریف تجارت متقابل ...................................................................... 59
ب: مزایای تجارت متقابل ........................................................................ 60
ج: انواع تجارت متقابل ............................................................................ 61
مبحث دوم: هدف و وجه تشابه تجارت متقابل با معاملات كالی به كالی 62
نتیجه ...................................................................................................... 64
فهرست منابع ......................................................................................... 67