سازمان بین المللی همکاری های اقتصادی منطقه ای (eco)
پیشگفتار................................................................................................................ 1
بخش اول - كلیات................................................................................................ 2
فصل اول- فلسفه پیدایش و تاریخچه.................................................................... 2
مبحث اول- نظریه همگرایی................................................................................... 3
مبحث دوم- عوامل مؤثر در پیدایش..................................................................... 4
1-عامل جغرافیایی................................................................................................. 5
2- ضرورتهای سیاسی و امنیتی ......................................................................... 5
3-مقتضیات نظام بین المللی.................................................................................. 6
4- اشتراكات فرهنگی- تاریخی و مذهبی.............................................................. 6
5-منافع اقتصادی همكاریهای چند جانبه و دو جانبه........................................... 7
6-همكاری در استفاده از منابع مالی و اعتباری بین المللی برای پروژه های
مشترك.................................................................................................................. 8
مبحث سوم- تاریخچه........................................................................................... 10
فصل دوم- اهداف و اولویتها................................................................................ 12
مبحث اول- اهداف سازمان اكو............................................................................ 12
مبحث دوم- اولویتهای همكاری............................................................................ 13
فصل سوم- تشكیلات............................................................................................ 15
مبحث اول- اركان................................................................................................. 15
الف- شورای وزیران............................................................................................ 16
ب- شورای قائم مقامان........................................................................................ 16
ج- شورای برنامه ریزی....................................................................................... 17
د- كمیته های فنی.................................................................................................. 17
ه- دبیرخانه........................................................................................................... 18
وظایف دبیركل....................................................................................................... 18
و- سازمانهای تخصصی...................................................................................... 19
مبحث دوم- بودجه................................................................................................ 20
فصل چهارم- اعضاء............................................................................................ 21
مبحث اول- نحوه عضوگیری................................................................................ 21
عضویت در سازمان.............................................................................................. 21
مبحث دوم- علل و انگیزه های اصلی اعضا برای پیوستن به اكو........................ 22
مبحث سوم- اعضا و نحوه مشاركت آنان در سازمان........................................ 24
مبحث چهارم- ویژگی و نحوه مشاركت اعضاء اكو............................................. 25
الف- ایران............................................................................................................. 25
ب- پاكستان........................................................................................................... 26
ج- افغانستان......................................................................................................... 28
د- قزاقستان.......................................................................................................... 29
ه- تركمنستان........................................................................................................ 31
و- تركیه................................................................................................................ 33
ز- آذربایجان........................................................................................................ 35
ح- قرقیزستان....................................................................................................... 36
ط- ازبكستان......................................................................................................... 37
ی- تاجیكستان....................................................................................................... 38
مبحث پنجم- نمای كلی از روابط تجاری بین اعضای اكو.................................... 38
بخش دوم- تحولات اكو........................................................................................ 41
فصل اول- سیر تكوین سازمان اكوپ.................................................................. 41
مبحث اول- اكو پیش از پذیرش اعضای جدید...................................................... 41
الف- مختصری از تاریخچه RCD........................................................................ 41
ب- سازمان، تشكیلات و اهداف آر سی دی......................................................... 42
ج- تحولات آر سی دی RCD................................................................................ 42
كنفرانس ازمیر....................................................................................................... 44
مبحث دوم- سازمان اكو پس از پذیرش اعضاء جدید.......................................... 46
الف- پروژه ها....................................................................................................... 49
ب- مؤسسات تخصصی وابسته به اكو................................................................. 50
مبحث سوم- توسعه روابط اكو با سازمانهای بین المللی..................................... 57
الف- سازمان ملل متحد و سازمانهای تخصصی وابسته به آن........................... 60
1- روابط با كمیسیون اقتصادی، اجتماعی آسیا اقیانوس آرام (اسكاپ).............. 61
2- روابط با سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (یونیدو)...................................... 62
3- روابط با صندوق كودكان سازمان ملل........................................................... 63
4- روابط با سایر سازمانهای تخصصی سازمان ملل......................................... 63
ب- روابط باسایر سازمانهای منطقه ای و اتحادیه های اقتصادی....................... 64
1- سازمان كنفرانس اسلامی و سازمانهای تخصصی آن................................... 64
2- روابط با سایر اتحادیه های اقتصادی............................................................. 65
2-1- اكو و روابط آن با اتحادیه های جنوب شرق آسیا (آسه آن)..................... 65
2-2- اتحادیه اروپا............................................................................................... 66
مبحث چهارم- نقش كمی و كیفی جمهوری اسلامی در تحول و گسترش اكو...... 67
فصل دوم- اكو و رویكرد به مسئله مواد مخدر................................................... 70
مبحث اول- دلایل رویكرد..................................................................................... 70
الف- دلائل ناظر بر تولید و پخش......................................................................... 71
ب- دلائل ناظر بر ترانزیت و مصرف................................................................... 72
مبحث دوم- مهمترین فعالیتهای اكو در زمینه مبارزه با مواد مخدر.................... 74
الف- فاز اول پروژه DCCU................................................................................. 75
ب- فاز دوم و ارتباط آن با سازمان ملل.............................................................. 77
فصل سوم- برسی ابعاد حقوقی اكو..................................................................... 78
مبحث اول- بررسی حقوقی اكو از دیدگاه بین المللی............................................ 78
الف- مفهوم مشروعیت......................................................................................... 78
ب- مفهوم مشروعیت در حقوق بین الملل............................................................. 79
1- هدف................................................................................................................ 81
2- كشورهای عضو.............................................................................................. 81
3- چهارچوب داخلی سازمان............................................................................... 82
مبحث دوم- بررسی اكو از منظر نظام حقوق داخلی ایران................................... 83
الف- جایگاه اكو از منظر مشروعیت..................................................................... 83
ب- مشروعیت اكو از نگاه حقوق داخلی ایران...................................................... 85
مبحث سوم- مقایسه اجمالی وضعیت حقوقی اكو با اتحادیة اروپا....................... 88
الف- تشكیلات....................................................................................................... 88
ب- اعضا............................................................................................................... 89
ج- مقایسه فرهنگی................................................................................................ 90
د- شخصیت حقوقی.............................................................................................. 91
هـ - مصونیت ها و مزایا...................................................................................... 91
فصل چهارم- چشم انداز اكو با نگاهی به گذشته................................................. 93
مبحث اول- ارزیابی عملكرد اكو........................................................................... 94
الف- مخالفان...................................................................................................... 94
ب- موافقان......................................................................................................... 94
1- عدم اقبال آر سی دی.................................................................................. 95
2- روند كند تكمیل برنامه های اقتصادی...................................................... 96
3- كمبود بودجه و تأمین مالی طرحهای اكو................................................. 99
4- عدم تجانس وضعیت اقتصادی اعضا با یكدیگر..................................... 100
مبحث دوم- موانع گسترش اكو....................................................................... 100
الف- موانع خارجی............................................................................................ 101
1- مواضع روسیه در قبال اكو........................................................................ 101
2- مواضع كشورهای غربی در قبال اكو....................................................... 104
ب- موانع داخلی................................................................................................. 106
1- عدم برنامه ریزی بهینه متناسب با امكانات و اهداف اصلی.................. 106
2- كمبود قدرت.................................................................................................. 109
مبحث سوم- توسعه جغرافیایی اكو................................................................ 110
نتیجه گیری.......................................................................................................... 116
منابع..................................................................................................................... 119
پیش گفتار :به طور كلی موضوعات مختلفی پیرامون ما و در محیط حقوق بین الملل جهت بررسی و مطالعه وجود دارد كه بسیاری از آنها می توانند سررشته هزاران مقاله و الهام بخش صدها محقق باشد. در اینكه كدامیك از موضوعات برای بررسی عمیق تر مناسب است شكی نیست كه باید به ارتباط آن با منافع حیاتی تر ابناء بشر توجه نمود. در شرایط كنونی موضوعاتی از قبیل اقتصاد بین الملل، سازمانهای بین المللی، روابط حقوقی بین دولتها و حقوق بشر و مواردیكه در بطن این مقولات جای گرفته اند از مسائل مهمتر (اگر نگوییم از مهمترین مسائل) بین المللی و حقوق بین الملل می باشند. برای انتخاب عنوانی كه بتواند آنقدر مهم باشد كه موضوع یك پایان نامه قرار گیرد و از طرف دیگر بیشترین ارتباط را با مقوله های فوق الذكر داشته باشد، باید كوشش و كنكاش دقیقی نمود و صد البته از نیروی فكر نیز به خوبی بهره برد. از دیگر سوی با توجه به ملیت و هویت ایرانی ما این دقت عمل می تواند ما را به سمت و هدف جزئی تر و مشخص تری رهنمون سازد.بدین ترتیب نگارنده در پی این اهداف خود را در چهارچوب مشخصی كه یك سازمان بین المللی كه درارتباط با حقوق بین الملل دارای جنبه های اقتصادی نیز باشد قرار داد و به این چهارچوب یك ویژگی دیگر نیز اضافه كرد كه همانا ارتباط قوی با ایران بود. از مجموع همه این اوصاف و ویژگی ها تصور می كنم تقریباً اكثریت ما به یك نتیجة واحد برسیم برآیندی كه همه اوصاف فوق را در بر می گیرد.اكو ECOسازمان همكاریهای اقتصادی (منطقه ای) Economic - Cooperation- Organization
بخش اول- كلیات
فصل اول- فلسفه پیدایش و تاریخچهاكو سازمانی بین المللی با ویژگی اقتصادی است كه مقر آن در ایران قرار دارد و به بیان واضح تر ایران از مهمترین اعضاء و مؤسسین آن است.ملاحظه خواهید كرد كه با نگاهی به نام، اساسنامه و ظرفیت كشورهای عضو چه از لحاظ جمعیتی و چه از لحاظ منابع طبیعی و وسعت، اكو بسترهای فراوانی در جهت تنظیم روابط منطقه ای و توسعه اقتصادی كشورهای عضو دارد كه اگر چه از آنها استفاده نمی شود یا حداقل كمتر استفاده می شود می تواند این سازمان را به یكی از كانونهای قدرت منطقه ای چه از لحاظ اقتصادی و چه از منظر سیاسی تبدیل نماید.پس از جنگ دوم جهانی كشورها عمدتاً در تب و تاب ایجاد همكاری های منطقه ای و احراز یك امنیت فكری و روانی از این طریق برای خود بودند و به همین هدف سازمانهای منطقه ای گوناگونی تأسیس كردند.بدون شك ایران كه یكی از كشورهای زخم خورده از این جنگ خانمان سوز بود از قاعده فوق مستثنی نبود و از آنجائی كه بسترهای بسیار زیادی برای رشد اقتصادی ایران معطل و بلااستفاده مانده بود نیاز به یك سازمان اینچنینی كه از یك طرف امنیت خاطر فوق و از طرف دیگر بارور نمودن استعدادهای بالقوه كشور از طریق همكاری با كشورهای قدرتمند منطقه (البته در آن زمان) محقق سازد را در دستور كار خود قرار داد و بدین ترتیب با همكاری و همیاری دو كشور مسلمان همسایه یكی از غرب و دیگری از شرق و با تكیه بر نظریه همگرایی – اكو یك دیدگاه منطقه ای – اقدام به تأسیس RCD- در حقیقت بستر تشكیل سازمان اكو نمود.مبحث اول- نظریه همگرائیصاحبنظران مختلف ارنست هاس ، آمیتا اتزیونی ، كارل دویچ ، یوهان كالتونگ ، به مانند تعاریف علوم اجتماعی قادر به ارائه تعریف واحد و یكسانی در خصوص همگرایی نبوده و هركدام بر اساس نگرش خود این مسأله را تشریح و تبیین می نماید. هاس معتقد است «همگرایی فرآیندی است كه به وسیله آن رهبران سیاسی چند كشور مختلف متقاعد و علاقه مند می شوند كه وفاداریها و انتظارات و فعالیتهای سیاسی شان را به سمت مركز جدیدی كه نهادهایش دارای اختیارات قانونی یا متقاضی اختیارات قانونی ورای اختیارات كشور- ملتها می باشد سوق دهند ». اتزیونی همگرایی را یك وضعیت می داند «وحدت سیاسی فرایندی است كه به موجب آن همگرایی به عنوان یك وضعیت و افزایش قدرت و وحدت میان واحدهای تشكیل دهنده یك سیستم به وجود می آید». كارل دویچ می گوید «همگرایی یك موضوع همیشگی و حق است نه یك موضوع مربوط به زمان خاص و شرایطی است كه در آن مردم در اختلافاتشان بجای جنگ، صلح را انتخاب می كنند». كالتونگ همگرایی را فرآیندی می داند كه : «به موجب آن دو یا چند بازیگر یك بازیگر جدید را به وجود می آورند و وقتی این فرآیند تكمیل شد می توان گفت كه این بازیگران همگرا شده اند». هیچیك از تعاریف یاد شده اگر چه هر كدام زیبایی های خود را داراست تعریف جامعی از همگرایی آنچنان كه مد نظر ماست بدست نمی دهد چرا كه با این وجود كه همگرایی از جنبه هایی یك فرآیند اجتماعی است كه می تواند سازنده و سبب اتفاقات فراوان در عرصه داخلی و بین المللی باشد همچنان خود یك وضعیت است كه محصول فرآیندهای دیگری می باشد. بنابراین می توان اینگونه بیان نمود كه همگرایی حلقه ای از یك زنجیر طولانی است كه می تواند اهداف گوناگون را به واقعیتهای موجود پیوند بزند كه اكو نیز به نوعی محصول همان همگرایی است.مبحث دوم : عوامل مؤثر در پیدایش اكوعلاوه بر مسائلی كه پیشتر به عنوا زمینه و بستر شكل گیری اكو به آن اشاره شد عوامل دیگری نیز در فرم گیری و در حقیقت كیفیت سازماندهی اكو دخالت داشت. 1) عامل جغرافیایی و موقعیت ژئو پلتیكی بدون تردید یكی از عمده ترین عوامل شكل گیری سازمانی با این ویژگی ها و اعضاء ، جغرافیا و موقعیت خاص ژئوپلتیكی منطقه است. اكو كه یكی از دو سازمان بزرگ منطقه است كه خاورمیانه را تحت پوشش خود قرار داده است به دلیل موقعیت حیاتی این منطقه و وجود شاهراهها و مركزیت اقتصادی آن، منطقه تحت پوشش اكو و به تبع خود سازمان را واجد موقعیتهای خاص ترجیحی برای سایر كشورهای دنیا بخصوص كشورهای پیشرفته می نماید.2) ضرورتهای سیاسی و امنیتی :از یك منظر دیگر كشورهای عضو اكو عموماً جزء كشورهای نه چندان قدرتمند در تنظیم معادلات سیاسی دنیای امروز می باشند و از نظر نظامی و امنیتی نیز این كشورها به خصوص جمهوریهای تازه استقلال یافته كه البته از امكانات نظامی خوبی هم برخوردارند چندان در نقطه اطمینان گام برنمی دارند. بنابراین برای حضوری مؤثرتر در محیط بین الملل (كه البته یكی از لوازم اصلی آن داشتن یك اقتصاد قوی است) این سازمان اقتصادی می تواند راههای مؤثری برای نیل به این هدف ایجاد نماید و وجهه بین المللی بیشتری به كشورهای عضو آن بدهد. و با تجمیع امكانات و همكاریهای نظامی و سیاسی و توسعه مناسبات فی مابین ضریب امنیتی خود را افزایش دهند. 3) مقتضیات نظام بین المللی :به طور كلی كشورهای در حال توسعه دهها سال گذشته از كمبودهای اقتصادی اجتماعی و همچنین نیروهای متخصص رنج برده اند و همیشه در پی تكمیل زنجیره تولید خود و ایجاد امكانات گسترده اقتصادی و افزایش همكاری و همگرایی بوده اند كه ایجاد چنین سازمانی مقدمات كاهش موانع تولید و تجمع سرمایه و نیروهای متخصص به همراه قدرت بیشتر درهمه ابعاد را برای نیل به اهداف فوق فراهم می نماید. لذا منطقه اكو نیز برای دستیابی به بخش متناسبی از این اهداف ناگزیر است به رغم وجود پاره ای مشكلات و اختلاف نظرها با توسعه و گسترش سازمان از یك طرف رونق داخلی و از طرف دیگر قدرت چانه زنی را در رویارویی با كشورها و مناطق دیگر برای بدست آوردن امتیازات بیشتر فزونی بخشد.4- اشتركات فرهنگی- تاریخی و مذهبیاكو و ابتدائاً RCD از كشورهایی اتفاق یافته اند كه دارای مشتركات فراوانی از جهات مختلف هستند مهمترین این مشتركات را می توان در سه عنصر خلاصه نمود. فرهنگ، مذهب و تاریخ. حدود 90 درصد از جمعیت منطقه را مسلمانان تشكیل می دهند و از طرف دیگر شباهت‌های آداب و رسوم و سنن، تاریخ و دین در این منطقه باعث شده است كه با وجود تفاوتهای نژادی و زبانی، منطقه به صورت یك واحد یكپارچه فرهنگی تجلی نماید و همبستگی اجتماعی به صورت قوی وجود داشته باشد.5- منافع اقتصادی همكاریهای چند جانبه دو جانبه :در حال حاضر اقتصاد كشورهای عضو اكو عموماً توسعه نیافته، وابسته، تك محصولی، صادر كننده مواد خام و وارد كننده كالاهای ساخته شده غربی می باشد و این ویژگیها اقتصاد كشورهای عضو را بیشتر به اقتصادهای رقیب و نه مكمل تبدیل كرده است اما اولاً این ساختارها در حال دگرگونی است و كشورهای عضو در جهت تنوع بخشیدن به تولیدات و صنایع و خروج از اقتصاد تك محصولی تلاش می نماید و ثانیاً می توان عوامل مؤثری را نیز در زمینه های اقتصادی مشاهده كرد كه در تقویت روند همكاری اقتصادی مؤثر باشند.در یك ساختار مشابه اگر چه برعكس ساختارهای اقتصاد مكمل، وابستگی متقابل كشورها به یكدیگر ضعیف است و نمی توانند پیوندهای محكمی را میان كشورها ایجاد كند، ولی مشكلات و موانع مشتركی كه سر راه آنها قرار دارد خود می تواند كشورها را به سوی همكاری با یكدیگر متمایل نماید.كشورهای آسیای مركزی دارای صنایع سنگین، راه آهن و نیروی الكتریسیته پیشرفته هستند كه صاحبان صنایع می توانند با برنامه ریزی های دقیق خلاء ایجاد شده را به نفع خود پر كنند.در حال حاضر شرایط مساعدی برای همكاری هایی در زمینه تبادل كالاها و خدمات، ماشین سازی وجود دارد و اعضاء اكو می توانند با تكیه بر آنها روابط دو جانبه و همكاریهای چند جانبه خود را با یكدیگر گسترش دهند. علاوه بر این، كشورهای عضو می توانند امكانات ترانزیتی خود را در اختیار هم قرار دهند و با دسترسی به كشورهای خاور دور، اروپا، جنوب شرق آسیا، و سایر مناطق با استفاده از خطوط مواصلاتی منطقه، به تأمین نیازها و صدور محصولات و مازاد تولیداتشان بپردازند.6- همكاری در استفاده از منابع مالی و اعتباری بین المللی برای پروژه های مشترك :با توجه به شرایط نامساعد اقتصادی اكثر كشورهای عضو سازمان اكو و كمبود محسوس سرمایه لازم برای شروع پروژه های مختلف به رغم وجود منابع غنی زیرزمینی، مواد اولیه و نیروی متخصص ارزان، با استفاده از منابع مالی سازمانهای بین المللی می توان به موفقیتهایی در زمینه اقتصادی دست یافت.در همین راستا و بر اساس ماده 35 عهدنامه ازمیر، ایجاد روابط با سازمان های بین المللی، تخصصی و منطقه ای توصیه شده است.اكو در نتیجه فعالیتهای گسترده دیپلماتیك و با عنایت به افزایش تعداد اعضاء به ده كشور در مهر ماه سال 1372 موفق به كسب موقعیت ناظر در سازمان ملل گردید. این موضوع زمینه مناسبی را برای ایجاد روابط نزدیك و وسیع با سازمانهای بین المللی فراهم نمود. سازمان اكو هم اكنون با «صندوق جمعیت سازمان ملل متحد» ، «برنامه كنترل مواد مخدر سازمان ملل متحد» ، «صندوق كودكان سازمان ملل متحد» ، «سازمان توسعه صنعتی سازمان ملل متحد» ، «برنامه توسعه سازمان ملل متحد» ، «بانك توسعه اسلامی» ، «سازمان كنفرانس اسلامی» ، « كمیسیون اقتصادی اجتماعی آسیا و اقیانوسیه» و «سازمانهای آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد» یادداشت تفاهم برای همكاری امضاء نموده است. به علاوه تماس های اولیه به منظور ایجاد رابطه رسمی با (آسه آن) ، (اتحادیه اروپا) ، همكاری منطقه ای جنوب شرق آسیا و اتحادیه عرب برقرار شده است. در چهارچوب تلاش برای گسترش همكاری با نهادها و تشكیلات بین المللی، به نظر می‌رسد سازمان می باید به انجام مطالعات مشخصی مبنی بر اقتصادی بودن طرح ها و پروژه ها مورد نظر خود و ارائه آنها به محافل تأمین منابع مالی بین المللی، نیز مبادرت نماید. مبحث سوم تاریخچهپس از جنگ جهانی دوم كشورها عموماً در تب و تاب ایجاد همكاریهای منطقه و احراز یك امنیت فكری و روانی از این طریق برای خود بودند و با همین هدف سازمانهای منطقه ای گوناگونی تأسیس كردند.در همین اثنا و پس از تشكیل كشورهای در حال توسعه به این باور رسیدند كه می توانند همكاری های منطقه ای خود اعم از تجاری و صنعتی را گسترش دهند. با توجه به همین امر سه كشور ایران، پاكستان و تركیه تصمیم به تشكیل سازمانی جهت همكاری منطقه ای گرفتند. به این ترتیب وزرای خارجه سه كشور در تاریخ 28 و 27 تیرماه 1343 (ژوئیه 1964) اجلاسی جهت تهیه مقدمات نشست سران در آنكارا تشكیل دادند و متعاقباً در 29 و 30 تیرماه 43 و با حضور محمدرضا پهلوی، محمد ایوب خان رئیس جمهور وقت پاكستان و جمال گورسل رئیس جمهور وقت تركیه همكاری سه كشور تحت عنوان همكاری عمران منطقه ای (RCD) آغاز گردید .(Regional Cooperation for Development)سران سه كشور مقرر داشتند از امكانات وسیعی كه هم اكنون بین سه كشور برای عقد این قرارداد همكاری موجود می باشد حداكثر استفاده به عمل آید. بنابراین در اعلامیه مشترك تشكیل سازمان همكاری عمران منطقه ای (RCD) سران سه كشور موافقت خود را در مواردی دهگانه اعلام كردند.1- ایجاد مبادله آزاد یا آزادتر كالاها به وسایل محلی گوناگون از قبیل انعقاد قرارهای بازرگانی 2- برقراری مناسبات و همكاری بیشتر بین اطاقهای بازرگانی موجود و احیاناً تأسیس اطاقهای بازرگانی مشترك3- تنظیم و اجرای برنامه های طرح مشترك بین سه كشور4- تقلیل نرخ های پستی به میزان تعرفه های داخلی 5- بهبود خطوط حمل و نقل هوایی داخل منطقه و احیاناً تأسیس یك خط هوایی مجهز و قابل رقابت.6- مطالعه درباره امكان یك همكاری نزدیك در امر كشتیرانی و تأسیس یك خط مشترك دریایی و یا تشكیل یك خط مشترك كشتیرانی یا یك كنفرانس كشتیرانی منطقه ای.7- انجام مطالعات و بررسی های لازم برای احداث و بهبود خطوط ارتباطی راه و راه آهن كشور.8- لغو تشریفات روادید.9- كمك و معاضدت فنی به یكدیگر (از راه اعزام كارشناس- تربیت كادر فنی و مبادلات بورسیه)10- مطالعه و بررسی كلیه امكانات موجود به منظور توسعه و تحكیم همكاری های فنی و ایجاد حسن آگاهی نسبت به میراث فرهنگی مشترك و اشاعه اطلاعات و نشریات لازم درباره تاریخ و تمدن ملل منطقه تأسیس كرسی های مشترك و متقابل در دانشگاهها و تأسیس مراكز فرهنگی و هنری جهت انجام مطالعات و تحقیقات فرهنگی و تاریخ و تمدن سه كشور .