سرزمینی كه امروزه به نام جمهوری آذربایجان خوانده می شود به دنبال شسكت ایران در جنگهای خود با روسیه وطی قراردادهای گلستان (1813 م) وتركمنچای (1828م) از ایران جدا و به روسیه ضمیمه گشت.
در طول تاریخ هیچ كشوری به اندازه روسیه قلمروهای خاك ایران را برای همیشه به اشغال در نیاورده است ،قلمروهایی كه طی دوره های درازمدت تاریخی زیرسیطره فرهنگی ایرانیان بودند یا دست كم خراجگذار ایران بودند بیشتر بخشهای اسیای مركزی تقریبا به مدت سه هزار سال كانونهای ممتاز فرهنگ وتمدن ایرانی بوده واغلب اوقات تا اندازه ای تحت كنترل سیاسی ایران قرار داشته اند.
در اوایل دهه 1990 شاهد تحولی عظیم در محو سیاست جهانی بوده ایم. برای نخستین بار یك امپراطوری بدون جنگ از درون متلاشی شد.خروج یكی از اركان قدرت از گردونه نظام دو قطبی ژئوپلتیك جهانی را به گونه ای متاثر كرد كه تثبیت نظام جدید بر مبنای روابط ومناسبات بین الملل نیاز به گذشت زمان دارد.
گورباچف در 25 دسامبر 1991 از سمت خودكناره گیری كرد و اتحاد جماهیر شوروی نیز از حوقی در 31 دسامبر همچنین سال از بین رفت.فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی یك فرایند سیاسی بود كه نتیجه آن تجزیه یك واحد یكپارچه به 15 واحد سیاسی با جغرافیای جدا از هم بود.
در اطراف ایران دولتهای جدیدی بنامهای آذربایجان ،ارمنستان وتركمنستان ظهور كردند كه قبلا روابط این جمهوریها از كانال مسكو انجام گرفت لیكن امروز آنها مستقلا می توانند با همسایه خود یعنی ایران تعامل داشته باشند.
با توجه به وابسته بودن بحث آذربایجان به قفقاز لازم است اشاره ای به منطقه قفقاز و اهمیت آن از نظر ژئوپلتیك داشته باشیم.
قفقاز بعنوان منطقه سرحدی ایران در تاریخ گذشته خود موضوع رقابت قدرتهای پیرامونی بوده ومدتها نیز جزئی از سرزمین وقلمرو وحاكمیت دولت ایران محسوب می شده است.
این منطقه در محدوده ای به وسعت چهارصدوبیست وپنج هزار كیلومتر بین غرب دریای خزر وشرق دریای سیاه ودرهمسایگی شمال غرب ایران وشمال تركیه واقع شده است. رشته كوههای قفقاز بزرگ به طور هزار ودویست كیلومتر در جهت شمال غربی از شبه جزیره تامان در تنگه كرچ(بین دریای سیاه ودریای آزوف) وجنوب شرقی تا شبه جزیره آبشوران در غرب دریای خزر در شرق جمهوری آذربایجان)كشیده شده است.
فهرست مطالب
مقدمه
بخش اول:
گفتار اول:
مرز ومرزبانی
گفتار دوم
برخی تعاریف واصطلاحات مرزی
الف) تعاریف واصطلاحات عمومی مرزی
ب)تعاریف واصطلاحات مربوط به رودخانه های مرزی
ج)تعاریف واصطلاحات مربوط به معاهدات مرزی
بخش دوم
گفتار اول
الف)وضعیت كلی مرزهای جمهوری اسلامی ایران
ب)اطلاعاتی از مرز كشور جمهوری اسلامی ایران با كشور اذربایجان
ج)اطلاعات كلی راجع به كشور جمهوری اسلامی ایران
د)مرز ایران وجمهوری آذربایجان
هـ)اطلاعات كلی راجع به كشور جمهوری آذربایجان
گفتار دوم
مروری بر ژئوپلتیك استانهای آذربایجان شرقی،اردبیل و گیلان
الف)موقعیت جغرافیایی
ب)سابقه تاریخی و مذهبی و ویژگیهای ژئوپلتیكی
ج)جغرافیای طبیعی
د)جغرافیای انسانی
هـ)شبكه ارتباطی
و)بررسی نظامی
بخش دوم
رژیم حقوقی رودخانه ارس و رژیم حقوقی دریای خزر
گفتار اول
رژیم حقوقی رودخانه ارس
گفتار دوم
رژیم حقوقی دریای خزر
الف)پیشینه رژیم حقوقی
ب9مواضع كشورهای ساحلی
بخش چهارم
گفتار اول
ناپیوستگی آذربایجان بانخجوان
گفتار دوم
بحران قره باغ
گفتار سوم
حضور امریكا در منطقه وگسترش ناتو به شرق
بخش پنجم
گفتار اول
دلایل همگرایی واگرایی اقوام ترك آذری زبان،باج 1.ایران
گفتار دوم
ادعای ارضی قفقاز نسبت به مناطق پیرامونی
گفتار سوم
وضعیت دفاعی آذربایجان
گفتار چهارم
مشكلات امنیتی آذربایجان
گفتار پنجم
بررسی دلایل اهمیت كشور آذربایجان برای ایران
بخش ششم
نتیجه گیری وپیشنهادات
فهرست منابع