تاریخچه نوشابه سازی در ایران به سال های دهه 20 برمی گردد که دو نوع نوشابه به نام های لیموناد و سینالکو در کارگاههای کوچک و به روش غیر بهداشتی تولید و به مصرف می رسیده است.نخستین کارخانه های نوشابه سازی بزرگ در سال های 1331 و 1332 با اخذ لیسلنس از کارخانه های پپسی کولا و کوکاکولای آمریکا احداث و در مدت زمان کوتاهی با استقبال مردم روبرو گشت. در دهه 30، ایجاد کارخانه های تولید نوشابه، رشدی فزاینده گرفت و فرآورده های آن ها با نام های کانادا درای، اسو، آلپاین و میشن کالیفرنیا وارد بازار گردید.تولید آب میوه به صورت صنعتی در دهه پنجاه آغاز شد و در سال های 54 – 1350 با رشدی معادل 74 درصد روبرو گردید. در طی دهه پنجاه، احداث کارخانه های آب میوه در کنار کشت و صنعت ها و کارخانجات کنسرو کمپوت سازی سیری صعودی گرفت و فرآورده های آن ها به اقصی نقاط کشور عرضه گردید.

پس از انقلاب اسلامی، اکثر واحدهای نوشابه سازی و واحدهای عمده آب میوه گیری در مالکیت دولت قرار گرفت و در حال حاضر، بنیاد مستضعفان و سازمان صنایع ملی به طور عمده مدیریت این واحدها را به عهده دارند. در سال های بعد از انقلاب، سازمان های مذکور، قدم هایی اساسی در جهت قطع وابستگی برداشته اند که مهمترین آن ها تهیه عصاره مورد نیاز در داخل کشور می باشد. نوشابه های جدیدی که هم اکنون با نام های جرعه و کولاپ به بازار عرضه می گردند، با استقبال مردم روبرو گردیده و با مشابه خارجی آن ها قابل رویت می باشد.

گزارش حاضر به بررسی بازار نوشابه و آب میوه اختصاص دارد که در دو بخش جداگانه عرضه می گردد. سعی بر این بوده است که خواننده ضمن مطالعه گزارش، در جریان روش های تهیه و نولید آن نیز قرار گیرد. برعکس بسیاری از مطالعات که صرفاً به درج نتیجه گیری بسنده می گردد، این بررسی به نحوی تدوین شده است که خواننده، بسان تدوین کننده سیری منطقی و هدف دار را تعقیب و در نهایت به سر منزل مقصود برسد.

روند تولید نوشابه های گازدار طی 15 سال اخیر، حاکی از رشد بی سابقه این صنعت می باشد. به طوری که متوسط رشد تولید نوشابه در 15 سال اخیر به 21 درصد بالغ می گردد. بر اساس نمودار شماره 1، بیشترین میزان تولید این فرآورده مربوط به سال 1357 می باشد و هر چند که تولید بعد از انقلاب رو به کاهش نهاده است؛ لیکن این میزان به مراتب بیش از سال های قبل از انقلاب می باشد. دلایل اساسی کاهش تولید نوشابه را می توان در تنگناهای بعد از انقلاب، جنگ تحمیلی، سیاست های دولت مبنی بر اعمال محدودیت های ارزی برای صنایع نوشابه سازی و افزایش قیمت نوشابه های غیرالکلی جستجو نمود. تولید ماءالشعیر که پس از متوقف نمودن واحدهای ساخت نوشابه های الکلی و در سال 1358 آغاز گردید نیز از رشد قابل توجهی برخوردار می باشد. در سال 1361، حدود 23 میلیون بطرماءالشعیر در کشور تولید شده و متوسط رشد تولید این فرآورده طی سال 1358 تاکنون حدود 17 درصد می باشد.

تذکر این نکته ضروری است که یکی از عوامل اصلی پایین بودن تولید بعضی از فرآورده ها از جمله آب معدنی و ماءالشعیر، عدم استقبال مردم در مصرف آن ها در مقایسه با سایر نوشابه های گازدار می باشد.

بررسی ظرفیت واحدهای نوشابه سازی

نوشابه هایی که همزمان در کشور تولید می شوند را می توان به پنج گروه تقسیم بندی نمود. گروه اول به نوشابه های غیر الکلی گازدار دارای عصاره معروف می باشد. معروف ترین فرآورده های این گروه با نام های تجارتی پپسی کولا و کوکاکولا به بازار عرضه گردیده و تقریباً مصرف همگانی دارند. گروه دوم به نوشابه های غیر الکلی گازدار دارای رنگ های خوراکی مجار (کانادادرای) تعلق دارد. گروه سوم از این تقسیم بندی را نوشابه های غیر الکلی گازدار بیرنگ و دارای مواد طعم دهنده (سون آپ) تشکیل می دهند. گروه چهارم به نوشابه های غیر الکلی گازدار بی طعم و آب های معدنی اطلاق می گردد. گروه پنجم از نوشابه ها که پس از انقلاب و در پی تعطیل شدن واحدهای ساخت نوشابه های الکلی تولید می گردد، ماءالشعیر نام داشته و بر اساس تعریف مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، ماءالشعیر (کوشاب) فرآورده ای است گازدار غیر الکلی که از مالت جو، آب، رازک و مواد افزودنی مجاز بدون مرحله تخمیر الکلی با یا بدون افزودن شکر و برنج تهیه می گردد.